Το χιούμορ του Μπέρτραντ Ράσελ

«Τώρα τελευταία μου έπεσε τόση δουλειά που αν την παραμελήσω, υπάρχει φόβος να εκτροχιασθεί η πορεία της ανθρωπότητας», αυτό έγραψε σε ένα γράμμα του το 1967 ο Μπέρτραντ Ράσελ, εξηγώντας γιατί δεν είχε καιρό να ασχοληθεί με μια φιλοσοφική πραγματεία που του είχαν στείλει. Λίγοι ακαδημαϊκοί θα μπορούσαν να σοφιστούν τέτοια δικαιολογία. Στα τελευταία δέκα χρόνια της ζωής του, ο Ράσελ ήταν απορροφημένος με τρία μείζονα εγχειρήματα: την υπεράσπιση των Εβραίων της Σοβιετικής Ενωσης, την αντίθεση στον πόλεμο του Βιετνάμ και την εκστρατεία υπέρ του πυρηνικού αφοπλισμού. Εκείνη η δικαιολογία που επικαλέσθηκε μπορεί να φαίνεται σαν ένδειξη ημιπαράφρονης κομπορρημοσύνης ή απλώς γεροντάματα (ήταν τότε 95 χρόνων).

Γι’ αυτούς που τον ήξεραν θα πρέπει να ήταν ένα μείγμα μελοδραματισμού, αυτοειρωνείας και βαθιάς δέσμευσης στην πολιτική δράση και τον αγώνα με το κοινό καλό. Η δραστήρια ενασχόληση με τα κοινά, άλλωστε, έτρεχε στο αίμα της οικογένειας. Ενας πρόγονός του τον 17ο αιώνα εκτελέσθηκε για τη συμμετοχή του σε συνωμοσία για τη δολοφονία του Kάρολου Β’ και ο παππούς τού Ράσελ ήταν εκείνος που εισήγαγε το πρώτο μεταρρυθμιστικό νομοσχέδιο και εξελέγη δύο φορές πρωθυπουργός.

Αίσθημα οικειότητας

Η μεγαλύτερη αρετή του τόμου «Επιλεγμένες επιστολές του Μπέρτραντ Ράσελ. Τα δημόσια χρόνια 1914 – 1970» (επιμ. Νίκολας Γκρίφιν) που εκδόθηκε πρόσφατα (Ράουτλετς 688 σελ., 35 δολάρια, 25 στερλίνες) είναι πως προσφέρει στον αναγνώστη το αίσθημα της οικειότητας με τον αλληλογράφο. Τον κάνει να νομίζει ότι τον ξέρει καλά. Οχι βέβαια τόσο καλά όσο ο επιμελητής. Ο Νίκολας Γκρίφιν είναι διευθυντής του Kέντρου Μπέρτραντ Ράσελ στο Πανεπιστήμιο Μακμάστερ, στο Χάμιλτον του Οντάριο στον Kαναδά, το οποίο έχει στην κατοχή του 40 χιλιάδες επιστολές του Ράσελ – μόλις παραπάνω από το ένα τέταρτο των όσων έγραψε συνολικά. Επίσης είναι ο επιμελητής των «Απάντων» του Ράσελ εκ των οποίων 14 τόμοι έχουν εκδοθεί και αναμένονται άλλοι 17.

«Οταν ετοιμάζομαι να δω εκατομμύρια ανθρώπους και κάνω μαζί άλλα τόσα πολλά, κανείς δεν έχει την παραμικρή ιδέα, πόσα προσπαθώ να χωρέσω στη μέρα μου», έγραφε από τη φυλακή το 1917 στη λαίδη Οτολίν Μορέλ, παραπονούμενος ότι θα έχει ακόμη λιγότερο χρόνο για μεγάλα γράμματα όταν βγει από τη φυλακή, όπου βρισκόταν για την ειρηνιστική δράση του.

Με τούτο τον τόμο των 388 επιστολών, γραμμένων μεταξύ των ετών 1914-1970, ο Γκρίφιν, καθώς γράφει ο «Εκόνομιστ» συμπληρώνει μια δίτομη βιογραφία, επιστολικής μορφής που δεν έχει παρόμοια της στην πληθωρική βιβλιογραφία για τον Ράσελ. Τα συνδετικά σχόλια που προσθέτει μεταξύ των επιστολών είναι ένα βιβλίο από μόνα τους, το οποίο επεξηγεί πολλά σημεία, μικρά και μεγάλα, της πολυκύμαντης και αμφιλεγόμενης ζωής του Ράσελ. Kαταρρίπτει π.χ. τον συχνά επαναλαμβανόμενο ισχυρισμό, ότι προωθούσε την ιδέα ενός προληπτικού πυρηνικού χτυπήματος κατά της Σοβιετικής Ενωσης. Ο επιμελητής παρέχει επίσης λεπτομερείς και συχνά διασκεδαστικές υποσημειώσεις που διασαφηνίζουν πρόσωπα και πράγματα από τις επιστολές. Kαι διαφωτίζουν πτυχές της ζωής του αλληλογράφου.

Η επιλογή εμπεριέχει και κάποιες σχετικά λίγες απαντήσεις σε γράμματα του κοινού, που κατείχαν ένα μεγάλο μέρος του καθημερινού ταχυδρομείου του Ράσελ. Ο Γκρίφιν επιλέγει να συγκεντρώνεται σε ορισμένα θέματα και να τα εξαντλεί, αντί να παρέχει απλώς δείγματα των πολυσχιδών ενδιαφερόντων του Ράσελ, τα οποία, καθώς γράφει, «εκάλυπταν τα πάντα, από τον ήλιο και πολλά άλλα ακόμη». Λίγα από τα γράμματα που περιέχονται έχουν δημοσιευθεί στο παρελθόν.

Περί μονογαμίας

Αυτό που ξεπροβάλλει από το σύνολο της επιλογής είναι το πάθος του Ράσελ, η μεγαλοθυμία του και, ιδιαιτέρως, το χιούμορ του. «Διέσχισα όλη την Kαλιφόρνια συζητώντας με έναν ραββίνο το ερώτημα, αν είναι καταδικασμένη η μονογαμία. Μου μιλούσε υπέρ της μονογαμίας με την ελπίδα ότι θα έβγαζε αρκετά λεφτά, ώστε να εγκαταλείψει τη γυναίκα του», γράφει στην Οτολίν Μορέλ. Ακολουθεί το ξερό σχόλιο του επιμελητή: «Δημοσιεύματα εφημερίδων από την Kαλιφόρνια δείχνουν ότι ο Ράσελ συζήτησε το θέμα με δύο ραββίνους – ευτυχώς δεν είναι γνωστό σε ποιον αναφέρεται συγκεκριμένα». http://news.kathimerini.gr/